Standardy dotyczące ochrony środowiska, w tym przeciwdziałania zmianom klimatycznym, są uznawane za priorytetowe, ponieważ stanowią największe wyzwanie dla zrównoważonego rozwoju. Jednocześnie mają one kluczowy wpływ na wszelkie aspekty działalności gospodarczej. I chociaż mówiąc o standardach najczęściej myślimy w kontekście ochrony powietrza, to zarządzanie ochroną środowiska to także inne aspekty, które obejmują, chociażby, gospodarowanie odpadami, zarządzanie substancjami potencjalnie niebezpiecznymi czy substancjami wzbudzającymi szczególnie duże obawy.
Prawodawcy europejscy zwracają jednocześnie uwagę na powiązania pomiędzy wymaganiami raportowania ESG i wymaganiami takich aktów prawnych jak Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006, zwane w skrócie rozporządzeniem REACH, czy Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008, w skrócie rozporządzenie CLP, które odgrywają kluczową rolę w zarządzaniu substancjami chemicznymi na terenie Unii Europejskiej. Wymogi raportowania ESG uwzględniają wpływ działalności gospodarczej na środowisko oraz społeczeństwo, co wymusza na przedsiębiorstwach pełną zgodność z REACH, aby móc rzetelnie raportować swoje działania w zakresie zarządzania chemikaliami.
Ciągle zmieniające się obowiązki i zaostrzające się prawo w tym temacie są zarówno szansą jak i wyzwaniem. Pokrótce omówimy więc jakie możliwości i jakie trudności oferuje dostosowanie się do powyższych wymagań z uwzględnieniem raportowania niefinansowego.
Dyrektywa CSRD - założenia i najważniejsze definicje w kontekście zarządzania substancjami chemicznymi
Raportowanie ESG nie jest nowością w prawie ochrony środowiska - jego prekursorem była koncepcja CSR (ang. Corporate Social Responsibility), czyli tzw. społeczna odpowiedzialność biznesu. Różnica między jedną koncepcją a drugą polega jednak na tym, że ESG obejmuje swoim zasięgiem tematycznym więcej obszarów niefinansowych, pozwalając tym samym na bardziej mierzalną ocenę przyjętych celów i wymagań, dotyczących m.in. zarządzania substancjami chemicznymi, emisji do powietrza czy emisji zanieczyszczeń do środowiska wodnego.
Główne założenia rozporządzenia REACH, w odniesieniu do raportowania ESG
Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 r., znane jako rozporządzenie REACH, to zestaw przepisów obowiązujących bezpośrednio w całej Unii Europejskiej. REACH zostało stworzone, aby poprawić ochronę zdrowia ludzkiego i środowiska przed zagrożeniami stwarzanymi przez substancje chemiczne, przy jednoczesnym utrzymaniu konkurencyjności przemysłu chemicznego w UE.
Główne założenia REACH
Przepisy REACH obejmują wszystkie substancje chemiczne, nie tylko te używane w procesach przemysłowych, ale także te obecne w codziennym życiu, np. w środkach czyszczących, farbach oraz produktach takich jak odzież, meble i urządzenia elektryczne. Regulacje te mają wpływ na większość firm w UE.
System zarządzania chemikaliami w ramach REACH opiera się na czterech głównych filarach:
- rejestracji substancji,
- ocenie informacji o substancjach i/lub dokumentacji rejestracyjnej,
- udzielaniu zezwoleń na substancje stwarzające bardzo duże zagrożenie,
- wprowadzaniu ograniczeń dotyczących produkcji, obrotu i stosowania niektórych substancji chemicznych.
Podstawowym obowiązkiem firm jest identyfikacja ryzyka związanego z substancjami, które wprowadzają na rynek UE, oraz określenie sposobów zarządzania tym ryzykiem. Firmy muszą udokumentować w Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA), jak dana substancja może być bezpiecznie używana, oraz informować użytkowników o środkach zarządzania ryzykiem na każdym etapie istnienia substancji. Firmy muszą rejestrować produkowane lub importowane substancje, a rejestrujący te same substancje są zobowiązani do współpracy i wspólnego ponoszenia kosztów. REACH ustanawia procedury zbierania i oceny informacji o właściwościach i zagrożeniach substancji, przy czym zakres informacji zależy od średniego rocznego tonażu substancji.
Komisja Europejska i ECHA, za pośrednictwem swoich komitetów naukowych (Komitet ds. Oceny Ryzyka, Komitet Państw Członkowskich i Komitet ds. Analiz Społeczno-ekonomicznych), oceniają możliwość zarządzania ryzykiem związanym z substancjami, współpracując z odpowiednimi urzędami państw członkowskich. Jeśli zarządzanie ryzykiem nie jest możliwe, mogą zostać wprowadzone ograniczenia w stosowaniu substancji, aż do całkowitego zakazu. Może również być wymagana zgoda na wprowadzenie substancji do obrotu. Długoterminowo, substancje najbardziej niebezpieczne powinny być zastępowane mniej szkodliwymi.
Brak rejestracji oznacza zakaz obrotu substancją na terytorium UE. Firmy spoza UE nie podlegają obowiązkom REACH, nawet jeśli eksportują swoje produkty do UE. Odpowiedzialność za spełnienie wymogów REACH spoczywa na importerach z UE lub na wyłącznym przedstawicielu producenta spoza UE mającym siedzibę w UE. Rozporządzenie REACH docelowo zwiększa więc kontrolę nad wykorzystaniem i wprowadzeniem na rynek substancji chemicznych.
ESRS E2 - raportowanie w zakresie chemicznym
ESRS to Europejskie Standardy Sprawozdawczości w Zakresie Zrównoważonego Rozwoju, które są obowiązkowe dla wszystkich firm, podlegających pod dyrektywę CSRD z wyłączeniem MŚP (dla których przygotowany jest osobny standard). Zostały przygotowane przez Europejską Grupę Doradczą ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG) w formie rozporządzenia delegowanego komisji UE. Są zawarte w pięciu standardach tematycznych. Standard ESRS E2 skupia się na zanieczyszczeniach, obejmując zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby, a także informacje dotyczące substancji potencjalnie niebezpiecznych, substancji wzbudzających szczególnie duże obawy oraz mikrodrobin plastiku.
Cel standardu E2
Celem standardu E2 jest umożliwienie zrozumienia, w jaki sposób spółka wpływa na zanieczyszczenie środowiska oraz jakie działania podejmuje, aby zapobiegać negatywnym skutkom, zarówno rzeczywistym, jak i potencjalnym. Ujawnienia zgodnie z ESRS E2 mają również pozwolić użytkownikom raportu zrozumieć plany i możliwości spółki w zakresie dostosowania swojej strategii i modelu biznesowego do wymogów zrównoważonej gospodarki, a także działania zapobiegające zanieczyszczeniom, ich kontroli i eliminacji. Informacje te powinny przedstawiać charakter, rodzaj i zakres istotnych ryzyk oraz szans związanych z wpływem i zależnościami spółki dotyczącymi zanieczyszczeń.
Kluczowa jest tutaj przede wszystkim ocena istotności, ponieważ zgodnie z zasadami raportowania według ESRS, spółka powinna ujawniać jedynie te kwestie, które są istotne z perspektywy wpływu, finansów lub obu tych aspektów jednocześnie.Proces oceny istotności ma na celu identyfikację wszystkich znaczących wpływów, ryzyk i szans, a jednocześnie wykluczenie tych, które nie są istotne.
Wymóg ujawnieniowy E2-5
W kontekście substancji chemicznych najważniejszym elementem sprawozdawczym jest tzw. wymóg ujawnieniowy E2-5, dotyczy on bowiem substancji potencjalnie niebezpiecznych i substancji wzbudzających szczególnie duże obawy.
Substancje potencjalnie niebezpieczne to, wg. dyrektywy substancje które “spełniają kryteria ustanowione w art. 57 została zidentyfikowane zgodnie z art. 59 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady lub są sklasyfikowane w części 3 załącznika VI do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/200836 w jednej z następujących klas lub kategorii zagrożenia (m.in. rakotwórczość kategorii 1 i 2, działanie mutagenne na komórki rozrodcze kategorii 1 i 2 czy zaburzanie funkcjonowania układu hormonalnego w odniesieniu do zdrowia ludzi, a także negatywnie wpływa na ponowne użycie i recykling materiałów w produkcie, w którym jest on obecny, zgodnie z odpowiednimi unijnymi wymogami dotyczącymi ekoprojektu. |
Substancje wzbudzające szczególnie duże obawy, to Substancje, które spełniają kryteria określone w art. 57 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 (REACH) (czyli m.in. substancje trwałe, wykazujące zdolność do bioakumulacji i toksyczne zgodnie z kryteriami zawartymi w załączniku XIII do niniejszego rozporządzenia) i zostały zidentyfikowane zgodnie z art. 59 ust. 1 tego rozporządzenia. |
| Substancje potencjalnie niebezpieczne to, wg. dyrektywy substancje które “spełniają kryteria ustanowione w art. 57 została zidentyfikowane zgodnie z art. 59 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady lub są sklasyfikowane w części 3 załącznika VI do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/200836 w jednej z następujących klas lub kategorii zagrożenia (m.in. rakotwórczość kategorii 1 i 2, działanie mutagenne na komórki rozrodcze kategorii 1 i 2 czy zaburzanie funkcjonowania układu hormonalnego w odniesieniu do zdrowia ludzi, a także negatywnie wpływa na ponowne użycie i recykling materiałów w produkcie, w którym jest on obecny, zgodnie z odpowiednimi unijnymi wymogami dotyczącymi ekoprojektu. |
| Substancje wzbudzające szczególnie duże obawy, to Substancje, które spełniają kryteria określone w art. 57 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 (REACH) (czyli m.in. substancje trwałe, wykazujące zdolność do bioakumulacji i toksyczne zgodnie z kryteriami zawartymi w załączniku XIII do niniejszego rozporządzenia) i zostały zidentyfikowane zgodnie z art. 59 ust. 1 tego rozporządzenia. |
Firma ma obowiązek ujawnienia informacji na temat produkcji, wykorzystania, dystrybucji, komercjalizacji oraz importu/eksportu substancji potencjalnie niebezpiecznych i substancji wzbudzających szczególnie duże obawy, zarówno w ich czystej postaci, jak i w mieszaninach lub wyrobach. Celem tego wymogu jest dostarczenie wiedzy na temat wpływu firmy na zdrowie i środowisko poprzez użycie substancji potencjalnie niebezpiecznych i substancji wzbudzających szczególnie duże obawy. Ma to również umożliwić zrozumienie istotnych ryzyk i możliwości dla firmy, w tym zagrożeń związanych z tymi substancjami oraz ryzyk wynikających ze zmian w przepisach.
Zgodnie z tym, ujawnienie informacji obejmuje całkowite ilości substancji potencjalnie niebezpiecznych produkowanych lub wykorzystywanych podczas produkcji, a także nabywanych przez firmę. Obejmuje również ilości tych substancji, które opuszczają zakłady firmy jako emisje, produkty lub jako część produktów lub usług, z podziałem na główne klasy zagrożeń.
Firma prezentuje informacje dotyczące substancji wzbudzających szczególnie duże obawy oddzielnie.
Podsumowując
Z powyższego wynika jasno, że obowiązek ujawniania informacji E2-5 na mocy dyrektywy CSRD oraz konieczność rejestracji substancji pod rozporządzeniem REACH są ze sobą powiązane. Substancje objęte sprawozdawczością ESG wywodzą się bezpośrednio z REACH, co potwierdza, że raportowanie na mocy ESG bazuje na już istniejących przepisach prawnych. To pokazuje również, że obowiązki raportowe w zakresie ESG nie są abstrakcyjnymi wymaganiami, lecz logicznym rozszerzeniem istniejących regulacji dotyczących ochrony środowiska. Zarządzanie substancjami niebezpiecznymi zgodnie z standardami ESG oferuje przedsiębiorstwom szanse na zwiększenie transparentności i odpowiedzialności, jednocześnie stawiając przed nimi nowe wyzwania związane z dostosowaniem się do zintegrowanych wymogów prawnych i standardów sprawozdawczości. Nie jest to jednak wymaganie niemające podstaw we wcześniej uchwalanych przepisach z zakresu ochrony środowiska.